Witamina D: jak zbadać poziom witamin i składników mineralnych w organizmie?

To, że witaminy i składniki mineralne są niezbędne dla naszego zdrowia i odpowiedniego rozwoju naszego organizmu, co powszechnie wiadomo od dawna. W tym kontekście zadziwiające może wydawać się to, że znaczna część polskiego społeczeństwa ma zbyt niski poziom witamin w organizmie.

Pamiętajmy zatem, że niski poziom witamin i składników mineralnych zarówno w przypadku dorosłych, jak i dzieci może wiązać się z różnymi dolegliwościami i problemami zdrowotnymi. Jak zbadać poziom witamin w organizmie? I na niedobory jakich witamin jesteśmy szczególnie narażeni? Między innymi na te pytania odpowiadamy poniżej.

Poziom witamin w organizmie – jak objawia się ich niedobór?

Przede wszystkim należy wiedzieć, kiedy w ogóle warto zbadać poziom witamin we krwi. Do prawidłowej pracy ludzkiego organizmu niezbędnych jest kilkanaście witamin i ponad dwadzieścia składników mineralnych, których niedobór może dawać różne, często bardzo niecharakterystyczne objawy:

• witaminy – ludzki organizm do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje zarówno witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K), jak i rozpuszczalnych w wodzie (witaminy z grupy B: B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9 i B12 oraz witamina C)¹; 
• składniki mineralne – składniki mineralne dzieli się na makroelementy (zapotrzebowanie w diecie wynosi ponad 100 mg na dobę) oraz mikroelementy (zapotrzebowanie w diecie jest mniejsze niż 100 mg na dobę). Do tej pierwszej grupy zaliczamy fosfor, wapń, magnez, chlor, potas, siarkę, azot, wodór, tlen i węgiel², natomiast do drugiej: jod, żelazo, fluor, bor, kobalt, miedź, chrom, cynk, mangan, molibden i selen³.

Kiedy należy wykonać badanie sprawdzające poziom witamin i składników mineralnych? Trzeba mieć świadomość tego, że niedobory lub nadmiary składników odżywczych mogą objawiać się na różne sposoby – tym bardziej, że w wielu przypadkach witaminy, makro- i mikroelementy są od siebie współzależne i deficyty niektórych składników odżywczych mogą odbijać się na działaniu innych. Mówiąc o symptomach, jakie mogą towarzyszyć zaburzeniom gospodarki witaminowej i wodno-elektrolitowej, należy zwrócić uwagę przede wszystkim na:

• ogólne osłabienie, uczucie zmęczenia i znużenia oraz problemy z koncentracją,
• osłabienie odporności i częste zachorowania na infekcje bakteryjne i wirusowe,
• dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak wymioty i nudności,
• uczucie mrowienia w kończynach i skurcze mięśni,
• dolegliwości ze strony układu kostno-szkieletowego, takie jak podatność na złamania kości,
• zaburzenia snu o umiarkowanym nasileniu,
• drażliwość, nerwowość oraz uczucie niepokoju,
• szybsza męczliwość,
• pogorszenie kondycji włosów i paznokci.

To oczywiście nie wszystkie dolegliwości, które mogą wskazywać na deficyt lub nadmiar witamin i składników mineralnych. Pamiętajmy, by w przypadku wystąpienia konkretnych dolegliwości zawsze udać się na konsultację lekarską.

Jakie badanie krwi sprawdzające poziom witamin i składników mineralnych należy wykonać?

Jak zbadać poziom witamin i składników mineralnych w organizmie? Badanie na poziom witamin i składników mineralnych nie jest ani skomplikowane, ani długotrwałe. Polega ono na pobraniu próbki krwi żylnej, a następnie przeanalizowaniu jej pod kątem stężenia konkretnych substancji chemicznych. W ten sposób można sprawdzić poziom witaminy A, E czy C, a także stężenie kwasu foliowego (witamina B9) czy 25-hydroksycholekalcyferolu, które jest markerem zawartości witaminy D w organizmie⁴. W ramach ciekawostki możemy wspomnieć, że obecnie laboratoria oferują badania stężenia konkretnych witamin, a także kompleksowe pakiety badań pozwalających przeprowadzić analizę różnych składników odżywczych.

Jakiego przygotowania wymaga badanie krwi i morfologia? Poziom witamin można sprawdzić bez specjalnego przygotowania – pamiętajmy jedynie, by na pobranie krwi udać się w godzinach porannych i na czczo.

Jakie witaminy warto zbadać?

Wyjaśniliśmy, jak sprawdzić poziom witamin, jednak warto też odpowiedzieć na inne pytanie: jakie witaminy warto zbadać? Zacznijmy od tego, że regularne badanie poziomu witamin i składników mineralnych zawsze jest zachowaniem odpowiedzialnym i zalecanym – niezależnie od tego, czy zmagamy się z objawami wskazującymi na potencjalne deficyty, czy też nie. Badanie poziomu witamin, makro- i mikroelementów świadczy po prostu o świadomym, odpowiednim podejściu do własnego zdrowia.

Nie da się jednak zaprzeczyć, że poziom niektórych witamin należy monitorować bardziej. Dotyczy to w szczególności tych witamin, których poziom w organizmie nie zależy w stu procentach od naszych przyzwyczajeń żywieniowych. Chodzi tu przede wszystkim o poziom witaminy D₃. Badanie tej witaminy jest wskazane, ponieważ – jak od dobrych kilku lat alarmują lekarze – w Polsce z jej deficytem żyje nawet ponad 90 procent dorosłych osób⁵. Wykazano też, że niedobory witaminy D ma również około 80-90 procent polskich dzieci⁶. Nasz kraj nie jest tu jednak niechlubnym wyjątkiem – szacuje się, że nawet 90 procent populacji europejskiej zmaga się z deficytem witaminy D⁷.

Tak duże niedobory witaminy D w społeczeństwie wynikają oczywiście z faktu, że zdecydowaną większość zapotrzebowania na witaminę D organizm ludzki pokrywa poprzez syntezę skórną, do której dochodzi przy ekspozycji skóry na światło słoneczne. Ze względu na niekorzystne warunki geograficzne (średnia liczba słonecznych dni w Polsce w ciągu roku wynosi zaledwie 66⁸) oraz nasz tryb życia (wielu z nas dni spędza w zamkniętych pomieszczeniach – w szkole, biurze, domu czy na uczelni), po prostu nie jesteśmy w stanie pokryć całego zapotrzebowania na witaminę D z syntezy skórnej. Poziom witaminy D₃ bez wątpienia warto zatem zbadać.

Kiedy badać poziom witaminy D₃?

Kiedy należy sprawdzić poziom witaminy D₃? Badanie warto wykonać profilaktycznie nawet wtedy, gdy nie odczuwamy żadnych dolegliwości, mogących wskazywać na deficyt witaminy D. Jak w 2015 roku przekonywał prof. nadzw. dr hab. n. med. Paweł Płudowski z Zakładu Biochemii, Radioimmunologii i Medycyny Doświadczalnej Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie, aż 90 procent Polaków uznawanych za zdrowych ma niedobory witaminy D, a aż 60 procent osób z tej grupy wykazuje ciężki deficyt⁹. Jest to dostateczny dowód na to, że deficyty witaminy D nie zawsze przebiegają objawowo – co oczywiście nie oznacza, że nie wpływają negatywnie na nasze zdrowie.

Niski poziom witaminy D₃ może oczywiście dawać także konkretne symptomy. Należy zwrócić uwagę przede wszystkim na takie dolegliwości jak:

• zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego,
• obniżenie odporności i zwiększona podatność na infekcje,
• przewlekłe zmęczenie i bóle kończyn,
• podatność na złamania kości,
• krzywica u dzieci i osteoporoza u dorosłych^{10 11}.

Prawidłowy poziom witaminy D₃ w organizmie

Tutaj należy odpowiedzieć na pytanie, jaki w ogóle jest odpowiedni poziom witaminy D w organizmie. Poziom witaminy D w organizmie mierzy się poprzez określenie stężenia 25(OH)D w surowicy krwi. Optymalne stężenie 25(OH)D w surowicy krwi wynosi >30-50 ng/ml.

Stężenie 25(OH)D w organizmie (w ng/ml)
Niedobór ciężki	0-10
Niedobór znaczny	>10-20
Stężenie suboptymalne	>20-30
Stężenie optymalne	>30-50
Stężenie wysokie	>50-100
Stężenie toksyczne	>100

Źródło 1: Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r. (https://www.researchgate.net/publication/330358708_ZASADY_SUPLEMENTACJI_I_LECZENIA_WITAMINA_D_-_NOWELIZACJA_2018_r_VITAMIN_D_SUPPLEMENTATION_GUIDELINES_FOR_POLAND_-_A_2018_UPDATE)¹²

W tym miejscu warto nadmienić, że istnieją pewne grupy ryzyka, które szczególnie narażone są na niedobór „witaminy słońca”. Test poziomu witaminy D jest rekomendowany między innymi osobom z chorobami cywilizacyjnymi (np. otyłość czy cukrzyca typu 2), układu sercowo-naczyniowego, autoimmunologicznymi (cukrzyca typu 1, Hashimoto), czy wątroby i nerek¹³. Do tej grupy można dopisać również niemowlęta i małe dzieci, kobiety w ciąży oraz osoby z intensywną pigmentacją skóry¹⁴.

Test poziomu witaminy D₃ – co dalej?

Skoro wyjaśniliśmy już, kiedy badać poziom witaminy D₃, jakie badanie należy przeprowadzić i jaki poziom witaminy D₃ jest prawidłowy, opowiedzmy krótko o tym, co należy zrobić po otrzymaniu wyników badań.

Jeżeli badanie poziomu witaminy D₃ dało wynik pomyślny i okazało się, że stężenie 25(OH)D jest na poziomie optymalnym, zalecane jest kontynuowanie dotychczasowego postępowania.

Istnieje jednak duże prawdopodobieństwo, że badanie wykaże deficyt 25(OH)D. Co oznacza niski poziom witaminy D₃? To, że konieczne jest jego podniesienie, co można zrobić na trzy sposoby:

• zwiększyć ilość czasu spędzanego na słońcu (dotyczy to okresu od kwietnia do września);
• zwiększyć podaż witaminy D w diecie;
• suplementować witaminę D.

Kliknij tutaj, aby dowiedzieć się więcej o lekach Vigalex z witaminą D₃.

Poziom witamin we krwi – dieta a suplementacja

Powiedzieliśmy już, jakie badanie krwi na poziom witamin i składników mineralnych należy wykonać. Dodajmy zatem, że zwiększenie podaży witamin w diecie jest głównym, rekomendowanym rozwiązaniem przy deficytach niemal wszystkich witamin i składników mineralnych. Wyjątkiem jest tu właśnie witamina D, przy której dużą rolę odgrywają wszystkie trzy powyższe zalecenia.

Oczywiście, większa ilość spożywanych na co dzień produktów bogatych w witaminę D jest przy niedoborach „witaminy słońca” zalecana. Jednak nawet jedząc te produkty, które zawierają jej najwięcej (przede wszystkim ryby takie jak śledź, węgorz, łosoś czy makrela), nie jesteśmy w stanie pokryć całego zapotrzebowania organizmu na nią. Dlatego lekarze i dietetycy mówią wprost: suplementacja witaminy D jest wskazana – zarówno w przypadku osób dorosłych i seniorów, jak i niemowląt oraz dzieci i nastolatków.

Suplementacja witaminy D – dopasuj ją do swoich potrzeb

Wyżej napisaliśmy, jakie witaminy zbadać i sprawdzić poziom witaminy D. W ramach podsumowania dodajmy jeszcze, że suplementację witaminy D warto dokładnie omówić z lekarzem – suplementowana dzienna dawka witaminy D powinna być bowiem dopasowana nie tylko do naszego wieku, ale także do masy ciała, podaży witaminy D w diecie i syntezy skórnej, którą jesteśmy w stanie uzyskać. Generalnie przyjmuje się, że witamina D powinna być suplementowana przede wszystkim w okresie od października do marca (dzieci 1-10 lat: 600-1000 IU/dobę, młodzież i dorośli: 800-2000 IU/dobę, większe dawki są przeznaczone dla osób z otyłością). To właśnie wtedy występują krótkie i pochmurne dni oraz niskie temperatury, które uniemożliwiają czerpanie witaminy D z promieni słonecznych.

Jednocześnie lekarze i dietetycy podkreślają, że suplementacja witaminą D powinna być stosowana przez cały rok, jeżeli w okresie od kwietnia do września nie występuje wystarczająca synteza skórna. Dochodzi do niej wtedy, gdy przebywamy przez przynajmniej 15 minut na słońcu w godzinach od 10:00 do 15:00 z odkrytymi przedramionami i podudziami bez stosowania kremów z filtrem UV. Wbrew pozorom, do takich sytuacji dochodzi wcześniej, niż można by podejrzewać – latem syntezę skórną utrudniają zniechęcające do wychodzenia na zewnątrz upały oraz nasz tryb życia, który „narzuca” nam spędzenia dnia w zamkniętych pomieszczeniach: biurze, domu czy szkole. Swego rodzaju potwierdzeniem tych słów są statystyki ze słonecznej Hiszpanii, gdzie deficyty witaminy D i tak dotyczą 40% populacji poniżej 65 roku życia (z kolei w populacji powyżej 65 roku życia jest to 80-100%)¹⁵. 

Jak widać, o właściwy poziom witaminy D w organizmie warto dbać. Dobrze jest też regularnie wykonywać badanie na poziom witamin i składników mineralnych. A skoro wyjaśniliśmy już, jak zbadać poziom witamin we krwi, przypomnijmy: to nie boli, a pomaga zadbać o swoje zdrowie!

1 https://pl.wikipedia.org/wiki/Witaminy

2 https://pl.wikipedia.org/wiki/Makroelementy

3 https://pl.wikipedia.org/wiki/Mikroelementy

4.https://diag.pl/pacjent/artykuly/awitaminoza-objawy-na-ktore-warto-zwrocic-uwage-jakie-badania-wykonac/

5 https://pulsmedycyny.pl/deficyt-witaminy-d-w-polskiej-populacji-jest-ogromny-892732

6 Ibidem

7 https://podyplomie.pl/aktualnosci/07431,witamina-d-dlaczego-jest-taka-wazna

8 https://podyplomie.pl/aktualnosci/07431,witamina-d-dlaczego-jest-taka-wazna

9 https://pulsmedycyny.pl/deficyt-witaminy-d-w-polskiej-populacji-jest-ogromny-892732

10.https://diag.pl/pacjent/artykuly/tesknota-sloncem-czyli-niedobory-witaminy-d-im-przeciwdzialac/#4-Niedobor-witaminy-D-objawy

11 https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/62906,witamina-d

12.https://www.researchgate.net/publication/330358708_ZASADY_SUPLEMENTACJI_I_LECZENIA_WITAMINA_D_-_NOWELIZACJA_2018_r_VITAMIN_D_SUPPLEMENTATION_GUIDELINES_FOR_POLAND_-_A_2018_UPDATE

13 https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/62906,witamina-d

14.https://diag.pl/pacjent/artykuly/tesknota-sloncem-czyli-niedobory-witaminy-d-im-przeciwdzialac/#4-Niedobor-witaminy-D-objawy

15 https://podyplomie.pl/aktualnosci/07431,witamina-d-dlaczego-jest-taka-wazna