Rodzaje witaminy D
W ostatnich latach lekarze i dietetycy coraz częściej zwracają uwagę na to, że znaczna większość Polaków – zarówno dorosłych, jak i dzieci – żyje z niedoborami witaminy D1. Problem jest duży – witamina D ma bowiem znaczący wpływ na układ kostno-szkieletowy czy odpornościowy, a co za tym idzie, konsekwencje jej deficytów mogą być poważne. Zanim jednak udasz się do apteki po suplement diety z witaminą D, dowiedz się, czym w ogóle jest witamina D. Rodzaje tej witaminy są bowiem różne.
Witamina D: rodzaje – czym jest witamina D?
Czytając w internecie artykuły na temat witaminy D, często można natknąć się na publikacje dotyczące tego, czy lepsza jest witamina D2 czy D3, a nawet poruszające takie tematy jak powszechnie nieznana witamina D1 czy D4… To powoduje, że na wstępie musimy odpowiedzieć na kluczowe pytanie: czym właściwie jest witamina D?
Wbrew temu, co się powszechnie uważa, „witamina D” to określenie, które odnosi się nie do jednego, konkretnego związku chemicznego, a które opisuje całą grupę kilku związków, mających podobne pochodzenie i działanie. Do tej grupy należą następujące, naturalnie występujące związki:
- lumisterol – czyli „witamina D1”,
- ergokalcyferol – nazywany powszechnie kalcyferolem lub witaminą D2,
- cholekalcyferol – czyli witamina D3,
- dihydrotachysterol – „witamina D4”,
- 25-hydroksycholekalcyferol – związek chemiczny znany jako kalcyfediol,
- 1α,25-dihydroksycholekalcyferol – związek nazywany kalcytriolem,
- 24,25-dihydroksycholekalcyferol2.
Prawdopodobnie większość z wymienionych wyżej związków chemicznych brzmi dla Ciebie obco. Jednak spokojnie, nie ma w tym nic dziwnego, ponieważ z punktu widzenia ludzkiej fizjologii najważniejsze znaczenie mają tylko dwie formy witaminy D: ergokalcyferol, czyli witamina D2 oraz cholekalcyferol – czyli D3. Witamina D odgrywa w organizmie człowieka bardzo ważną rolę, którą opisujemy poniżej.
Jaką funkcję pełni witamina D?
Znaczenie witaminy D dla ludzkiego organizmu od wielu lat jest przedmiotem badań, analiz i dociekań. Najlepiej opisaną funkcją witaminy D w ciele człowieka jest regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej, co też uznaje się za nadrzędną funkcję witaminy D. Rzeczywiście, witamina D jest odpowiedzialna za homeostazę wapnia i fosforu – jest między innymi niezbędna do optymalnego wchłaniania tych składników mineralnych, a także reguluje ich stężenie we krwi3. Co za tym idzie, jest kluczowa dla prawidłowej mineralizacji kości, co jest ważne zarówno u dzieci, jak i u dorosłych:
- u niemowląt i dzieci do trzeciego roku życia witamina D zapobiega rozwojowi krzywicy – choroby wieku dziecięcego, która cechuje się nieprawidłową mineralizacją kości, powodującą osłabienie tkanki kostnej i deformacje szkieletu4;
- u osób dorosłych odpowiedni poziom witaminy D zmniejsza ryzyko wystąpienia osteoporozy, która skutkuje osłabieniem kości i przyczynia się do częstych złamań5.
Tu jednak nie kończy się rola witaminy D3 i D2. Witamina D jest bardzo ważna także dla właściwej pracy układu immunologicznego, pozytywnie wpływając zarówno na odporność wrodzoną, jak i nabytą. Osoby, które mają odpowiednie stężenie witaminy D, są mniej podatne na infekcje wirusowe i bakteryjne, a także na ogół lżej je przechodzą. Wykazano ponadto, że receptory witaminy D znajdują się w układzie nerwowym, mięśniowym i niektórych narządach wewnętrznych6. To pokazuje, że znaczenie witaminy D dla ludzkiego zdrowia jest bardzo duże, a jednocześnie – nadal nie do końca poznane.
Najważniejsze rodzaje witaminy D – witamina D2 i D3
Jak wspomnieliśmy wyżej, najważniejsze z fizjologicznego punktu widzenia rodzaje witaminy D to witamina D2 i D3, czyli – odpowiednio – ergokalcyferol i cholekalcyferol. Gdzie występują te dwie formy witaminy D i czym od witaminy D3 różni się witamina D2? Właściwości obu z nich opisujemy poniżej.
Witamina D2 – właściwości i występowanie
Witamina D2, czyli ergokalcyferol, jest organicznym związkiem chemicznym, który powstaje z ergosterolu – organicznego związku chemicznego z grupy steroidów, będącego prowitaminą D2 (czyli związkiem chemicznym, który w wyniku reakcji chemicznych ulega przekształceniu w witaminę D2). Występowanie ergosterolu ogranicza się do błon komórkowych grzybów i drożdży, których pełni on tę samą rolę, co cholesterol w komórkach zwierzęcych.
Ergokalcyferol jest wytwarzany z ergosterolu pod wpływem promieniowania UV, czyli – w przypadku grzybów rosnących naturalnie – pod wpływem promieni słonecznych. Człowiek może pozyskiwać witaminę D2 poprzez spożywanie grzybów jadalnych, takich jak pieczarka dwuzarodnikowa, boczniak ostrygowaty, borowik szlachetny, mleczaj rydz, gatunki maślaków czy podgrzybków7 oraz japońskie grzyby shiitake. Tutaj należy też zwrócić uwagę na algi morskie, takie jak chlorella i spirulina8, które są źródłem wielu witamin – między innymi właśnie D2.
Ergokalcyferol jest w organizmie przetwarzany do aktywnego biologicznie związku – najpierw, w wątrobie, do kalcyfediolu, a następnie w nerkach – do kalcytriolu. W wątrobie witamina D2 jest metabolizowana do 25-hydroksywitaminy D2, czym różni się od witaminy D3. O różnicach między witaminą D2 a D3 piszemy poniżej.
Witamina D3 – czym się różni od witaminy D2?
Cholekalcyferol to naturalnie występująca forma witaminy D. Jest wytwarzany przez organizm człowieka naturalnie z 7-dehydrocholesterolu w skórze wystawionej na oddziaływanie promieni UV – czyli, analogicznie do wytwarzania ergokalcyferolu w grzybach, pod wpływem promieni słonecznych. Następnie, podobnie jak ergokalcyferol, jest metabolizowany w wątrobie, gdzie jest przekształcany do 25-hydroksywitaminy D3, a później ulega 1α-hydroksylacji w nerkach, dając – znów, analogicznie jak ergokalcyferol – aktywną postać witaminy D – kalcytriol.
Na czym polega różnica między witaminą D3 a D2? Witamina D3 i D2 różnią się od siebie przede wszystkim budową łańcucha bocznego – różnica ta, choć może wydawać się niewielka, w ogólnym rozrachunku jest znacząca.
W Polsce – ze względu na położenie geograficzne naszego kraju – jest zbyt mało słonecznych dni w ciągu roku, by możliwe było pokrycie całego zapotrzebowania na witaminę D poprzez syntezę skórną9.
Dlatego należy zadbać o to, by witaminę D3 dostarczać do organizmu wraz z produktami spożywczymi (węgorz, łosoś, śledź, makrela, ryby z puszki, żółtko jaja czy ser żółty10) oraz suplementami diety.
Warto tu zaznaczyć, że witamina D3 i D2, choć finalnie są przetwarzane w ten sam związek (kalcytriol), są inaczej metabolizowane – wykazano, że witamina D3 lepiej podwyższa poziom kalcyfediolu niż witamina D2. Jest też bardziej odporna na wahania temperatur. Jeżeli zatem mielibyśmy określić, czy lepsza jest witamina D3 czy D2, należałoby wskazać na tę pierwszą.
Witamina D1, witamina D4 i witamina D5
Poza opisanymi wyżej formami witaminy D, w różnego rodzaju publikacjach możemy natknąć się także na inne, opisywane jako witamina D1, witamina D4 i witamina D5:
- D1 – witamina D1 nie jest de facto witaminą, choć powszechnie była za nią uważana jeszcze kilkadziesiąt lat temu. Początkowo uznano ją za związek chemiczny witaminowy, jednak kolejne badania pokazały, że jest to mieszanina związków molekularnych ergokalcyferolu z lumisterolem. Oznacza to, że nie istnieje coś takiego jak witamina D1, a owa nazwa, stosowana zamiennie do lumisterolu, ma wyłącznie znaczenie historyczne;11
- D4 – „witamina D4”, czyli dihydrotachysterol, to syntetyczny analog witaminy D, który jest aktywowany w wątrobie i nie wymaga hydroksylacji nerek;
- D5 – witamina D5 jest cząstką syntetyczną, która jest badana w kontekście leczenia raka prostaty. Nie ma ona wpływu na gospodarkę wapniową.
Witamina D – ile jej potrzeba?
Poziom witaminy D w organizmie wyznacza się poprzez określenie stężenia 25(OH)D w surowicy krwi. Uznaje się, że optymalne stężenie 25(OH)D wynosi >30-50 ng/ml, chociaż eksperci podkreślają, że stężenie w pełni bezpieczne dla populacji ogólnej dzieci i dorosłych wynosi nawet do 100 ng/ml12.
Skoro wyjaśniliśmy już, czym jest witamina D1, D2, D3 i D4, oraz wytłumaczyliśmy, czy lepsza jest witamina D3 czy D2, dodajmy tylko, że praktycznie niemożliwe jest pokrycie całego zapotrzebowania organizmu na witaminę D poprzez syntezę skórną i dietę. Z tego względu lekarze i dietetycy zalecają suplementację zarówno dorosłym i seniorom, jak również dzieciom i nastolatkom. Bardzo ważna jest także suplementacja witaminy D w przypadku noworodków i niemowląt. Uznaje się, że konieczna jest przede wszystkim suplementacja w okresie jesienno-zimowym – w czasie od października do marca. To właśnie wówczas słońca jest niewiele, a niskie temperatury uniemożliwiają ekspozycję na słońce. Co więcej, to właśnie wtedy układ odpornościowy w największym stopniu musi sobie radzić z bakteriami i wirusami.
Osoby, które są w stanie zadbać o odpowiednią syntezę skórną wiosną i latem (czyli przebywać na słońcu przez przynajmniej 15 minut dziennie między godziną 10:00-15:00 z odkrytymi podudziami i przedramionami), nie muszą stosować suplementów w tym czasie. Jednocześnie specjaliści podkreślają, że suplementacja wtedy i tak jest całkowicie bezpieczna.
1 https://podyplomie.pl/medycyna/31352,niedobory-witaminy-d-u-osob-doroslych
2 https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/lumisterol
3 https://podyplomie.pl/aktualnosci/07431,witamina-d-dlaczego-jest-taka-wazna
4 https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.1.3.38.1.1
5 https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/64948,osteoporoza
6 https://podyplomie.pl/aktualnosci/07431,witamina-d-dlaczego-jest-taka-wazna
7 https://dietetycy.org.pl/witamina-d-w-grzybach-jadalnych/
8 https://dietetycy.org.pl/algi-cud-natury/
9 https://podyplomie.pl/aktualnosci/07431,witamina-d-dlaczego-jest-taka-wazna
10.https://www.researchgate.net/publication/330358708_ZASADY_SUPLEMENTACJI_I_LECZENIA_WITAMINA_D_-_NOWELIZACJA_2018_r_VITAMIN_D_SUPPLEMENTATION_GUIDELINES_FOR_POLAND_-_A_2018_UPDATE
11 https://pl.wikipedia.org/wiki/Lumisterol
12.https://www.researchgate.net/publication/330358708_ZASADY_SUPLEMENTACJI_I_LECZENIA_WITAMINA_D_-_NOWELIZACJA_2018_r_VITAMIN_D_SUPPLEMENTATION_GUIDELINES_FOR_POLAND_-_A_2018_UPDATE
