Czy można przedawkować witaminę D₃ – odpowiadamy!

Do normalnego rozwoju i prawidłowego funkcjonowania organizm ludzki potrzebuje nie tylko białek, tłuszczy, węglowodanów i składników mineralnych, ale także witamin, które są równie ważne, co pozostałe składniki. Jedną z najważniejszych witamin, która odgrywa istotną rolę w szeregu procesów nieustannie zachodzących w organizmie, jest witamina D₃. Dostarczamy ją organizmowi wraz z pożywieniem, poprzez syntezę skórną z udziałem światła słonecznego albo przyjmując leki i suplementy diety z witaminą D₃. Powszechnie wiadomo, że niedobór może prowadzić do poważnych konsekwencji, a co z przedawkowaniem? Czy da się przedawkować witaminę D₃ i kto najbardziej jest narażony na jej nadmiar w organizmie?

1. Witamina D₃ – źródła
2. Rola witaminy D₃
3. Czy nadmiar witaminy D₃ jest w ogóle problemem?
4. Objawy niedoboru witaminy D₃
5. Dawkowanie witaminy D₃
6. Czy można przedawkować witaminę D₃?
7. Wysoki poziom witaminy D₃ – co to właściwie znaczy?
8. Nadmiar witaminy D₃ – objawy
9. Kto jest narażony na niepożądane działania witaminy D?
10. Jak organizm broni się przed przedawkowaniem witaminy D₃?
11. Czy można przedawkować witaminę D₃ – podsumowanie

Witamina D₃ – źródła

Głównym źródłem witaminy D₃ jest słońce. Wystawianie skóry na działanie promieni słonecznych prowadzi do syntezy skórnej. Skóra potrafi nie tylko produkować, ale również kumulować witaminę D₃ w tkance tłuszczowej. Zapasy są uwalniane do krwiobiegu w zależności od zapotrzebowania¹. Synteza w skórze zależy jednak od wielu czynników, w tym przede wszystkim szerokości geograficznej, pory roku i dnia, zanieczyszczenia powietrza, a także masy ciała czy ilości tkanki tłuszczowej.

Warto mieć świadomość tego, że specjaliści podają konkretne zalecenia, dzięki którym możliwe jest pokrycie pełnego zapotrzebowania organizmu na witaminę D₃ poprzez syntezę skórną – choć ze względu na wspomniane wcześniej uwarunkowania geograficzne można to osiągnąć wyłącznie w okresie wiosenno-letnim, w czasie od kwietnia do początku września. Według specjalistów w Europie Środkowej osoby o jasnej karnacji (charakterystycznej dla tego regionu) powinny w tych miesiącach spędzać na słońcu przynajmniej 30-45 minut dziennie między godziną 10 a 15, eksponując na słońce 18% ciała. W praktyce oznacza to przebywanie na świeżym powietrzu z odsłoniętymi podudziami i przedramionami bez stosowania kremów z filtrem przeciwsłonecznym UV². Jednocześnie, jak zaznaczają lekarze, ze względów bezpieczeństwa bezpośrednia ekspozycja na słońce nie jest zalecana niemowlętom poniżej szóstego miesiąca życia oraz osobom o I fototypie skóry – czyli charakteryzującymi się bladą karnacją, występowaniem piegów, rudymi lub blond jasnymi włosami i niebieskimi oczami³.

W praktyce jednak nawet kilkunastominutowa, codzienna synteza skórna w okresie wiosenno-letnim okazuje się problemem. Wynika to z jednej strony z częstej konieczności spędzania czasu w zamkniętych pomieszczeniach między godziną 10 a 15 (np. w biurze, szkole, uczelni), a z drugiej – z wysokich temperatur i upałów, które skutecznie zniechęcają nas do wychodzenia na świeże powietrze.

Pokłady witaminy D₃ w organizmie uzupełniane są dodatkowo wraz z dietą. Składnik ten występuje zarówno w produktach pochodzenia roślinnego, jako witamina D2 (ergokalcyferol), jak i w produktach pochodzenia zwierzęcego, jako witamina D₃ (cholekalcyferol), głównie w rybach (makrela, łosoś, sardynki), jajach kurzych i wątrobie, ale jest również w drobiu, podrobach i przetworach mlecznych⁴. Niektóre pokarmy są dodatkowo wzbogacane w witaminę D₃. Należą do nich przede wszystkim mleko i mleko modyfikowane, ale też różnego rodzaju serki i jogurty. Pamiętajmy jednak, że dieta jest znacznie mniej efektywnym źródłem witaminy D i w naturalnych warunkach pożywienie może pokryć maksymalnie 20% dziennego zapotrzebowania na nią⁵.

Rola witaminy D₃

Witamina D₃ odgrywa w organizmie ludzkim ogromną rolę. Wspomaga wchłanianie oraz wykorzystanie wapnia i fosforu, dzięki czemu dba o zdrowy układ kostny i zęby. Bierze udział w procesie mineralizacji tkanki kostnej.

Widać zatem, że witamina D₃ bierze czynny udział w wielu procesach zachodzących w organizmie. Dlatego właśnie powinno się szczególnie zadbać o jej prawidłowy poziom.

Czy nadmiar witaminy D₃ jest w ogóle problemem?

Pytanie – choć może wydawać się niecodzienne – nie jest pozbawione podstaw. Wszelkiego rodzaju badania i analizy pokazują bowiem, że problemem o globalnym zasięgu nie jest nadmiar wit. D₃, a jej niedobór. Szacuje się, że około 88% światowej populacji ma niedobory witaminy D, a europejskiej – około 80-90%⁶. Co więcej, paradoksalnie nie jest to problem typowy dla krajów Europy Środkowej, w których liczba słonecznych dni w skali roku jest stosunkowo mała. Często w tym kontekście przywołuje się przykład Hiszpanii, w której niedobory witaminy D dotyczą około 40% osób poniżej 65 roku życia i nawet 80-100% osób powyżej 65 roku życia⁷. Wynika to, rzecz jasna, z niechęci Hiszpanów do ekspozycji na słońce, gdy temperatury na zewnątrz nierzadko sięgają ponad 35°C.

Statystyki w Polsce niestety nie są bardziej optymistyczne. Badania sprzed kilku lat przeprowadzone przez prof. nadzw. dr. hab. n. med. Pawła Płudowskiego wykazały, że ponad 90% dorosłych Polaków żyje z deficytem witaminy D⁸. Co więcej, problem jest widoczny także wśród dzieci. I nawet jeśli weźmiemy pod uwagę, że wyniki wspomnianych badań zostały opublikowane w 2015 roku, brakuje przesłanek, na podstawie których można by uznać, że w 2023 roku sytuacja na tym polu uległa znaczącej poprawie.

Przytoczone dane sprawiają jednak, że faktycznie można się zastanawiać, czy hipotetyczne przedawkowanie witaminy D₃ w ogóle jest czymś, co należy rozpatrywać w kategorii problemu. Okazuje się, że mimo wszystko tak. Występujące powszechnie deficyty tak zwanej witaminy słońca sprawiają, że wiele osób produkty z nią stosuje bez konsultacji lekarskiej, zakładając, że żadna, nawet wysoka dawka witaminy D₃ nie podniesie jej stężenia w organizmie do poziomu, który mógłby się wiązać z dolegliwościami i problemami zdrowotnymi. W dalszej części artykułu wyjaśnimy, dlaczego jest zupełnie inaczej. Teraz pochylmy się jeszcze nad objawami niedoboru witaminy D.

Objawy niedoboru witaminy D₃

Jak wspomnieliśmy, ze względu na ograniczoną syntezę skórną i niedostateczną podaż witaminy D₃ w diecie istnieje ryzyko wystąpienia niedoboru witaminy D₃ u dzieci i dorosłych, co jest zjawiskiem dość powszechnym. Długotrwały niedobór prowadzi do obniżenia odporności, może skutkować częstymi złamaniami, a także skrzywieniami i zwyrodnieniami układu kostnego. Z czasem dochodzi do problemów z chodzeniem i zniekształcenia sylwetki. Dlatego w razie zaobserwowania u siebie objawów niedoboru witaminy D₃ warto udać się do lekarza i rozpocząć suplementację. Wykazano, że zbyt niski poziom tego składnika może być przyczyną wielu schorzeń. Prowadzi do rozwoju krzywicy u dzieci, a także osteoporozy i osteomalacji u dorosłych.

Dawkowanie witaminy D₃

Optymalna dawka witaminy D₃ zależy od wielu różnych parametrów, w tym m.in. wieku, masy ciała, diety, trybu życia i nasłonecznienia (pory roku). W praktyce znaczy to tyle, że każdy człowiek jest inny, dlatego dawka powinna zostać dobrana indywidualnie.

Istnieją pewne zalecenia w zakresie dawkowania witaminy D₃, którymi należy się kierować. Zgodnie z nimi dawka dobowa według profili pacjentów wygląda następująco⁹:

• dzieci powyżej 6. roku życia – 1000 IU,
• młodzież i dorośli – od 1000 IU do 2000 IU,
• kobiety planujące ciążę, w ciąży i karmiące piersią – 2000 IU,
• osoby otyłe powyżej BMI ≥ 30 kg/m2 – 4000 IU.

Przed rozpoczęciem suplementacji warto skonsultować się jeszcze z lekarzem celem upewnienia się, że dana dawna jest w naszym przypadku odpowiednia. Konsultacja lekarska jest konieczna w przypadku kobiet planujących ciążę, w ciąży i w okresie karmienia piersią. Podczas suplementacji wybranym produktem należy przestrzegać zaleceń lekarza i stosować się do wskazówek producenta znajdujących się w ulotce.

Czy można przedawkować witaminę D₃?

Każdy powinien mieć świadomość, że nadmiar witamin, w tym również witaminy D₃, jest równie szkodliwy, co niedobór. Jednocześnie należy wyraźnie podkreślić, że ekspozycja słoneczna oraz spożywanie pokarmów bogatych w witaminę D nie jest szkodliwe dla organizmu i w takim przypadku nie ma ryzyka przedawkowania. W dodatku organizm w pewnym stopniu sam broni się przed nadmierną produkcją witaminy D dzięki melaninie. Z przedawkowaniem mamy do czynienia wyłącznie przy stosowaniu suplementów diety lub leków¹⁰.

Nadmiar witaminy D₃, do którego może dojść w wyniku przedawkowania leku lub suplementu, może mieć szkodliwe konsekwencje, a jedną z najważniejszych jest hiperkalcemia, czyli stan, w którym dochodzi do nadmiaru wapnia w organizmie. Należałoby jednak przyjmować przez długi czas duże ilości suplementów diety lub leków z witaminą D₃, by do tego doszło. Przestrzegając zaleceń lekarza i stosując się do uwag z ulotki dołączonej do opakowania danego produktu, ryzyko przedawkowania jest znikome.

Wysoki poziom witaminy D₃ – co to właściwie znaczy?

Czy można przedawkować witaminę D₃? W praktyce zdarza się to bardzo rzadko, jednak teoretycznie jest to jak najbardziej możliwe. Tutaj jednak pojawia się pytanie: co to właściwie oznacza, że występuje przedawkowanie witaminą D₃?

Poziom witaminy D w organizmie mierzy się zazwyczaj poprzez sprawdzenie stężenia we krwi kalcydiolu 25(OH)D – metabolitu witaminy. Na podstawie stężenia 25(OH)D można określić zarówno niedobór, jak i nadmiar witaminy D₃ w organizmie.

Stan zaopatrzenia w witaminę D u osób dorosłych na podstawie stężenia 25(OH)D
25(OH)D		Sytuacja kliniczna
[ng/ml]	[nmol/l]
≤20	≤50	Niedobór
20-30	50-75	Stężenie suboptymalne
30-50	75-125	Stężenie optymalne
50-100	125-250	Stężenie wysokie prawidłowe
>100	>250	Stężenie potencjalnie toksyczne
>200	>500	Stężenie toksyczne

Stężenie optymalne 25(OH)D świadczy o tym, że witamina D₃ jest na odpowiednim poziomie.Nadmiar witaminy opisywany jako stężenie potencjalnie toksyczne powinien skutkować wstrzymaniem suplementacji do czasu uzyskania stężenia z zakresu optymalnego, natomiast w przypadku zdiagnozowania stężenia toksycznego konieczne może być wdrożenie leczenia potencjalnych efektów toksycznych¹¹.

Nadmiar witaminy D₃ – objawy

W jaki sposób objawia się nadmiar witaminy D₃? Objawy – zwłaszcza przy stężeniu potencjalnie toksycznym – mogą być nieoczywiste, przez co nierzadko pacjenci nawet nie zwracają na nie uwagi. Tym niemniej, do hiperkalcemii – a także hiperkalciurii, czyli zwiększonego wydalania wapnia z moczem – może dojść nawet wtedy, gdy stężenie kalcydiolu we krwi przekracza zaledwie 88 ng/ml – czyli przy stężeniu wysokim prawidłowym¹². Sama hiperkalcemia może mieć postać ostrą lub przewlekłą. W tym pierwszym przypadku do najczęstszych objawów należą między innymi wymioty, osłabienie mięśni, zwiększone wydalanie moczu (poliuria) czy splątanie – czyli stan, w którym osoba po wybudzeniu jest w pełni świadoma, ale jej myśli, wypowiadane słowa i działania są niespójne i chaotyczne. Z kolei hiperkalcemia przewlekła może objawiać się bólem kości, ale zaburzeniu towarzyszyć może odwapnienie czy kamica nerkowa¹³.

Oczywiście nie tylko do hiperkalcemii może prowadzić nadmiar D₃. Objawy zbyt dużego poziomu „witaminy słońca” w organizmie mogą być także inne. Należy tu zwrócić uwagę przede wszystkim na osłabienie, senność i zmęczenie, trudności w koncentracji oraz dolegliwości związane z funkcjonowaniem układu pokarmowego (wymioty, nudności i zaparcia) czy moczowego (wspomniany już wcześniej wielomocz)¹⁴.

Jak wspomnieliśmy wcześniej, opisane objawy należą do symptomów, które mogą towarzyszyć wielu innym dolegliwościom i schorzeniom. Co więcej, uczucie osłabienia i zmęczenia może zostać zbagatelizowane i błędnie uznane jako efekt niewysypiania się czy stresu. Podkreślmy zatem, że jakiekolwiek objawy przedawkowania wit. D₃ powinny skłonić nas do odbycia konsultacji lekarskiej.

Kto jest narażony na niepożądane działania witaminy D?

Z pewnością dobrą informacją jest to, że przedawkowanie D₃ jest obserwowane niezwykle rzadko. Na ten moment brakuje opisanych przypadków, w których stosowanie produktów z witaminą D zgodnie z rekomendacjami specjalistów prowadziłoby u osób zdrowych do nadmiaru „witaminy słońca”¹⁵. Do tej pory zatrucie i przedawkowanie witaminy D₃ było opisywane wyłącznie u osób, które przyjmowały ponad 60 000 j.m. witaminy na dobę – czyli dawkę piętnaście razy większą, niż maksymalna dzienna dawka dla osób dorosłych, która prawdopodobnie nie wywołuje działań niepożądanych (zgodnie z aktualnymi wytycznymi taka maksymalna dawka wynosi 4000 j.m., ale nawet 10 000 j.m. u dorosłych osób z otyłością)¹⁶.

Należy jednak mieć świadomość tego, że są osoby, u których objawy nadmiaru witaminy D mogą pojawić się nawet przy dawkach uznawanych jako zalecane. Wówczas nie zawsze można precyzyjnie określić, jaki jest zbyt wysoki poziom witaminy D₃. Do takich osób zaliczamy m.in:

• osoby z nadwrażliwością na witaminę D i osoby z mutacją genów, które są odpowiedzialne za jej metabolizowanie¹⁷;
• osoby zmagające się z chorobami z powstawaniem ziarniniaków, takimi jak sarkoidoza czy gruźlica. Wynika to z zachodzącej wówczas pozanerkowej syntezy kalcytriolu, której nie reguluje PTH (hormon polipeptydowy, którego zadaniem jest regulacja stężenia wapnia zjonizowanego w surowicy krwi);
• osoby z pierwotną nadczynnością przytarczyc – w tych okolicznościach problem polega na braku ujemnego sprzężenia zwrotnego wydzielania PTH;
• osoby z wrodzonym defektem lub brakiem aktywności enzymu unieczynniającego kalcydiol i kalcytriol.

Według aktualnych zaleceń osoby ze skłonnością do powstawania ziarniniaków i z pierwotną nadczynnością tarczycy powinny dbać o to, by poziom kalcydiolu we krwi był niższy niż standardowo i utrzymywał się na poziomie 20-30 ng/ml. Wszystkie wymienione wyżej sytuacje powinny natomiast skłonić pacjenta do regularnego kontaktu z lekarzem i monitorowania parametrów gospodarki wapniowo-fosforanowej¹⁸.

Jak organizm broni się przed przedawkowaniem witaminy D₃?

Czy witaminę D₃ można przedawkować? Witamina D₃ dostarczana organizmowi w sposób naturalny, czyli wraz z dietą i produkowana pod wpływem słońca, nie może zostać przedawkowana. Organizm dysponuje mechanizmami obronnymi, które chronią go przed taką sytuacją. Przy nadmiernej ekspozycji na słońce aktywowane zostają procesy degradacyjne, przez co powstają nieaktywne związki – lumisterol i tachysterol. Zapobiega to nadmiernemu gromadzeniu się witaminy D₃ w organizmie¹⁹.

Organizm też posiada zdolność do gromadzenia witaminy D₃ na „gorszy czas”. W przypadku braku syntezy witaminy D jej pokłady uwalniane są do krwioobiegu w ciągu kolejnych 2 miesięcy²⁰.

Czy można przedawkować witaminę D₃ – podsumowanie

Opisaliśmy już przedawkowanie witaminy D₃, objawy, jakie mogą towarzyszyć jej nadmiarowi w organizmie oraz powiedzieliśmy, jakie osoby są szczególnie narażone na wystąpienie dolegliwości wynikających ze stosowania witaminy D. W ramach podsumowania zaznaczmy jednak, że potencjalne ryzyko wystąpienia nadmiaru witaminy D₃ w organizmie w żadnym wypadku nie powinno powstrzymywać nas przed zażywaniem produktów z nią.

Czy witaminę D₃ można przedawkować? Zgodnie z tym, co powiedzieliśmy wcześniej, jak najbardziej jest to możliwe. Ryzyko wystąpienia takiej sytuacji przy stosowaniu witaminy D zgodnie z zaleceniami lekarza jest jednak praktycznie niemożliwe. W ramach profilaktyki niedoboru witaminy D i dolegliwości z niego wynikających można stosować produkty lecznicze, takie jak witamina D₃ lek Vigalex. Produkt jest dostępny w wersjach Vigalex Bio, 1000 IU, Vigalex Forte, 2000 IU oraz Vigalex Max 4000 IU. Przypomnijmy jednak, że bez nadzoru lekarza produkty lecznicze Vigalex nie powinny być stosowane dłużej niż 3 miesiące i w dawkach większych niż zalecane. Takie postępowanie może przyczynić się do nadmiaru witaminy D₃ i wystąpienia charakterystycznych dla niego objawów.

Przypisy

1. Napiórkowska L., Franek E., Rola oznaczania witaminy D w praktyce klinicznej, Choroby Serca i Naczyń 2009, tom 6, nr 4, 206.
2. Kmieć P., Sworczak K., Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D
3. Kmieć P., Sworczak K., Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D
4. Dittfeld A., Gwizdek K., Koszowska A. i in., Wielokierunkowe działanie witaminy D, ANNALES ACADEMIAE MEDICAE SILESIENSIS 2014, 68, 1, 48.
5. Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 (https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2020/09/Zasady-suplementacji-i-leczenia-witamina-D-%E2%80%93-nowelizacja-2018-r.-2018.pdf)
6. https://podyplomie.pl/aktualnosci/07431,witamina-d-dlaczego-jest-taka-wazna
7. https://podyplomie.pl/aktualnosci/07431,witamina-d-dlaczego-jest-taka-wazna
8. https://pulsmedycyny.pl/deficyt-witaminy-d-w-polskiej-populacji-jest-ogromny-892732
9. ChPL Vigalex Bio i Forte 08.2020, ChPL Vigalex Max 08.2020.
10. Grafka A., Łopucki M., Kuna J. i in., Rola witaminy D w organizmie, Diagn Lab. 2019; 55(1): 57.
11. Kmieć P., Sworczak K., Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D
12. Kmieć P., Sworczak K., Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D
13. Kmieć P., Sworczak K., Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D
14. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/62906,witamina-d
15. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/62906,witamina-d
16. Kmieć P., Sworczak K., Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D
17. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/62906,witamina-d
18. Kmieć P., Sworczak K., Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D
19. Grafka A., Łopucki M., Kuna J. i in., Rola witaminy D w organizmie, Diagn Lab. 2019; 55(1): 57.
20. Grafka A., Łopucki M., Kuna J. i in., Rola witaminy D w organizmie, Diagn Lab. 2019; 55(1): 57.