Krzywica – czym jest? Objawy, leczenie i zapobieganie krzywicy u dzieci i dorosłych

Krzywica niedoborowa jest chorobą, która dotyka dzieci (krzywica u dorosłych to osteomalacja). Polega na zaburzonej mineralizacji kości, co skutkuje powstaniem deformacji kostnych. Związana jest z zaburzeniami gospodarki wapniowo-fosforowej, których powodem najczęściej jest niedobór witaminy D. Może mieć poważne objawy, a nieleczona lub nieodpowiednio leczona może prowadzić do powikłań ze strony układu kostnego. W profilaktyce i leczeniu krzywicy bardzo ważne jest uzupełnienie niedoborów witaminy D3. Co to jest krzywica? Poznaj objawy i przyczyny krzywicy. Dowiedz się również, jak powinny wyglądać zapobieganie krzywicy.

  1. Krzywica – objawy u dzieci
  2. Krzywica klatki piersiowej
  3. Krzywica nóg
  4. Krzywica – przyczyny
  5. Skutki nieleczonej krzywicy
  6. Leczenie
  7. Zapobieganie i profilaktyka

Krzywica – objawy u dzieci

Objawy krzywicy u dzieci w dużej mierze zależą od wieku pacjenta. Dzieli się je na niespecyficzne oraz dotyczące układu kostnego. Jako pierwsze pojawiają się objawy niespecyficzne, do których należy m.in. silny zapach moczu, wzmożona potliwość, nadpobudliwość, drażliwość czy spowolnienie wzrostu1.
Objawy szkieletowe uwidaczniają się stopniowo. Wśród nich znajduje się m.in.2:

  • rozmiękanie kości rosnących,
  • deformacje i wygięcie kończyn (szpotawość, koślawość),
  • zniekształcenie kręgosłupa (garb krzywiczy, skoliozy),
  • osłabienie siły mięśniowej,
  • późne wyrzynanie się zębów.

Zazwyczaj objawy kliniczne krzywicy mają charakter przejściowy, ale zdarza się, że zahamowanie wzrostu i zniekształcenia szkieletowe są trwałe3.

Krzywica klatki piersiowej

Krzywica klatki piersiowej u dzieci objawia się również deformacjami w klatce piersiowej. Najczęstsze deformacje to4:

  • lejkowata klatka piersiowa – dolna część mostka jest lejkowato zapadnięcia, a dolne części żeber przylegają w kierunku kręgosłupa,
  • kurza klatka piersiowa – zniekształcony mostek tworzący silne uwypuklenie do przodu na kształt dzioba łodzi.

Krzywica nóg

Krzywica nóg jest częstą odmianą krzywicy u dzieci. Najczęściej dotyka małe dzieci do 2. roku życia. Wyróżnia się dwa rodzaje deformacji: koślawość i szpotawość. Kolana koślawe rozpoznaje się wtedy, gdy przy złączonych i wyprostowanych nogach rozstęp między kostkami przyśrodkowymi goleni wynosi więcej niż 5 cm. Nogi na pierwszy rzut oka przypominają literę X – kolana się stykają, a pomiędzy przyśrodkowymi kostkami jest przerwa5. Przeciwieństwem kolan koślawych są kolana szpotawe. Problem ten cechuje się wygięciem kolan w łuk.

Krzywica – przyczyny

Przyczyną krzywicy jest niedobór witaminy D3, którą organizm może pozyskać poprzez przebywanie na słońcu, z pożywieniem czy też za pomocą leków, takich jak Vigalex. Witamina D3 wpływa na gospodarkę wapniowo-fosforanową i metabolizm kości. Zbyt niski jej poziom w organizmie zaburza rozwój kośćca od życia płodowego do okresu zakończenia wzrastania szkieletu. Na późniejszych etapach życia niedobór witaminy D3 może stać się przyczyną rozwoju osteoporozy i osteomalacji6.
Wyróżnia się czynniki ryzyka krzywicy zarówno ze strony matki, jak i dziecka. Do grupy czynników dotyczących matki zalicza się m.in. ciemną pigmentację skóry, ograniczoną ekspozycję na słońce oraz dietę ubogą w witaminę D3 i wapń. W przypadku dzieci niedobór witaminy D3 także może powodować dieta uboga w witaminę D3 i wapń oraz ograniczona ekspozycja na słońce, ale też brak suplementacji witaminy D3 u niemowlęcia oraz przedłużone karmienie piersią bez wprowadzania pokarmów uzupełniających powyżej 6 miesiąca życia7.

Skutki nieleczonej krzywicy

Krzywica jest chorobą wymagającą leczenia. Co więcej, da się ją łatwo wyleczyć, musi zostać jedynie wcześnie zdiagnozowana. Zaniechanie leczenia lub dobór nieodpowiedniej terapii może mieć negatywny wpływ na organizm i prowadzić do licznych powikłań ze strony układu kostnego.

  • złamania na skutek zaburzeń mineralizacji kośćca,
  • deformacje kostne,
  • opóźnienie wzrostu,
  • obniżona odporność,
  • niedokrwistość.

Dlatego w razie zaobserwowania u dziecka objawów świadczących o krzywicy należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza i podjąć leczenie.

Leczenie

Podstawą rozpoznania krzywicy jest stwierdzenie objawów klinicznych. Do postawienia jednoznacznej diagnozy trzeba jednak dodatkowo przeprowadzić badania kliniczne i laboratoryjne. Ewentualne wątpliwości rozwiać powinny badania obrazowe. W diagnostyce laboratoryjnej najważniejsza jest ocena gospodarki wapniowo-fosforanowej, natomiast w obrazowej ocena obrysu przynasad kości długich kończyn dolnych – jest poszerzony i zniekształcony9.
Gdy lekarz postawi diagnozę, powinno się niezwłocznie wdrożyć leczenie. Leczenie krzywicy polega na uzupełnianiu niedoborów witaminy D3. Lekarz podczas procesu leczenia dobiera odpowiednią dawkę witaminy. Obowiązują w tym zakresie rekomendacje Zespołu Ekspertów powołanego przez Europejskie Towarzystwo Witaminy D – EVIDAS oraz z inne towarzystwa naukowe i konsultantów krajowych10.
Wytyczne suplementacji i leczenia witaminą D3 różnią się w zależności od wieku:

  • noworodki donoszone i niemowlęta: 0–6 miesięcy: 400 IU/dobę od pierwszych dni życia niezależnie od sposobu karmienia, 6–12 miesięcy: 400–600 IU/dobę zależnie od dobowej ilości witaminy D przyjętej z pokarmem,
  • dzieci 1–10 lat – u dzieci zdrowych, które dużo przebywają na słońcu, zazwyczaj nie jest konieczna, ale wciąż zalecana i bezpieczna, w przypadku ograniczonej ekspozycji na słońce zalecana jest suplementacja w dawce 600–1000 IU/dobę (w zależności od masy) oraz podaż witaminy D wraz z dietą,
  • młodzież 11–18 lat – podobnie jak u dzieci u zdrowych nastolatków dużo przebywających na słońcu suplementacja nie jest konieczna, choć nadal zalecana i bezpieczna, w przeciwnym razie wskazana jest suplementacja w dawce 800–2000 IU/dobę, w zależności od masy ciała i podaż witaminy D razem z dietą.

Przed wdrożeniem suplementacji u dziecka należy skonsultować się w tej sprawie z pediatrą.

Zapobieganie i profilaktyka

Ryzyko wystąpienia krzywicy u dzieci jest tym większe, im mniejsza jest podaż witaminy D3 oraz wapnia. Zatem, aby zapobiegać krzywicy u dzieci, należy podawać im przede wszystkim witaminę D3. Witaminę tę podaje się od urodzenia dzieciom, a dawki zmieniają się w zależności. Szczegóły dotyczące dawkowania powinien przekazać rodzicowi lekarz.
Bardzo ważne jest odpowiednie nasłonecznienie. Jeśli tylko nie ma ku temu żadnych przeciwwskazań, dziecko powinno jak najwięcej przebywać na słońcu. Pod wpływem promieniowania słonecznego w skórze zachodzi synteza witaminy D. Kąpiel słoneczna pozwala uzupełnić pokłady witaminy D pod warunkiem, że część ciała dziecka nie jest zasłonięta ubraniem ani posmarowana kremem z filtrem. Dziecko powinno przebywać na słońcu przez co najmniej 15 minut w godzinach między 10.00 a 15.00.
Lepiej zapobiegać niż leczyć. Dlatego rodzice od pierwszych dni życia dziecka powinni zatroszczyć się o podaż odpowiednich ilości witaminy D. To najprostszy i zarazem najskuteczniejszy sposób, by uniknąć rozwoju krzywicy.

Przypisy

  1. Michałus I., Krzywica z niedoboru witaminy D, Medycyna Praktyczna, Podręcznik pediatrii, 2021.
  2. Płudowski P., Thacher T., Zakharova I. i in., Krzywica niedoborowa – aktualne spojrzenie na epidemiologię, leczenie i zapobieganie, Post N Med 2016; XXIX(10): 760.
  3. Płudowski P., Thacher T., Zakharova I. i in., Krzywica niedoborowa – aktualne spojrzenie na epidemiologię, leczenie i zapobieganie, Post N Med 2016; XXIX(10): 760.
  4. Szczerbińska M., Wady klatki piersiowej, 2006.
  5. Koczwara A., Koślawość kolan i stóp u dzieci, Medycyna Praktyczna, Pediatria, 2016.
  6. Gadomski A., Skutki niedoboru witaminy D w organizmie człowieka, Nowa Pediatr 2017; 21(1): 34.
  7. Sawiec P., Zapobieganie i leczenie krzywicy niedoborowej. Globalne uzgodnione wytyczne European Society for Pediatric Endocrinology, Medycyna Praktyczna, 2016.
  8. Michałus I., Krzywica z niedoboru witaminy D, Medycyna Praktyczna, Podręcznik pediatrii, 2021.
  9. Wójcik M., Czy do rozpoznania krzywicy wystarczy stwierdzenie objawów klinicznych?, Medycyna Praktyczna, 2015.
  10. Rusińska A., Płudowski P., Walczak M. i in., Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r., Postępy neonatologii, 2018, 24(1).
  11. Rusińska A., Płudowski P., Walczak M. i in., Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r., Postępy neonatologii, 2018, 24(1).
  12. Płudowski P., Thacher T., Zakharova I. i in., Krzywica niedoborowa – aktualne spojrzenie na epidemiologię, leczenie i zapobieganie, Post N Med 2016; XXIX(10): 764.

Bibliografia

  1. Michałus I., Krzywica z niedoboru witaminy D, Medycyna Praktyczna, Podręcznik pediatrii, 2021.
  2. Płudowski P., Thacher T., Zakharova I. i in., Krzywica niedoborowa – aktualne spojrzenie na epidemiologię, leczenie i zapobieganie, Post N Med 2016; XXIX(10): 760-766.
  3. Szczerbińska M., Wady klatki piersiowej, 2006.
  4. Koczwara A., Koślawość kolan i stóp u dzieci, Medycyna Praktyczna, Pediatria, 2016.
  5. Gadomski A., Skutki niedoboru witaminy D w organizmie człowieka, Nowa Pediatr 2017; 21(1): 34-37.
  6. Sawiec P., Zapobieganie i leczenie krzywicy niedoborowej. Globalne uzgodnione wytyczne European Society for Pediatric Endocrinology, Medycyna Praktyczna, 2016.
  7. Wójcik M., Czy do rozpoznania krzywicy wystarczy stwierdzenie objawów klinicznych?, Medycyna Praktyczna, 2015.
  8. Rusińska A., Płudowski P., Walczak M. i in., Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r., Postępy neonatologii, 2018, 24(1).